Những Lệnh Linux Quản Lý Dịch Vụ Hệ Thống (systemd) – Hướng Dẫn Chi Tiết và Thực Tiễn

1. systemd là gì và tại sao nó quan trọng?

Trước khi đi sâu vào các lệnh Linux quản lý dịch vụ, hãy hiểu rõ về “trái tim” của chúng: systemd.

• systemd là một hệ thống khởi tạo (init system) và quản lý dịch vụ (service manager) cho các hệ điều hành Linux. Nó được thiết kế để thay thế các hệ thống init cũ như SysVinit và Upstart.
• Vai trò chính: Khởi tạo các tiến trình đầu tiên khi hệ thống boot, quản lý vòng đời của các dịch vụ (start, stop, restart), quản lý các thiết bị, mount điểm, và nhiều tác vụ hệ thống khác.
• Ưu điểm nổi bật: Khởi động nhanh hơn, quản lý phụ thuộc dịch vụ tốt hơn, khả năng song song hóa cao, và cung cấp một bộ công cụ quản lý mạnh mẽ và thống nhất.

Nói tóm lại, nếu bạn đang làm việc với Linux, việc nắm vững systemd là điều không thể thiếu để quản lý hệ thống hiệu quả.

2. Lệnh systemctl – Trái tim của systemd

Tất cả các tương tác chính với systemd đều được thực hiện thông qua lệnh systemctl. Đây là công cụ đa năng giúp bạn kiểm soát các “unit” của systemd, bao gồm dịch vụ (.service), socket (.socket), thiết bị (.device), mount điểm (.mount), và nhiều loại khác.

Cấu trúc cơ bản của lệnh systemctl thường là:

systemctl [lệnh_con] [tên_unit]

Ví dụ: systemctl status apache2.service

3. Quản lý Trạng thái Dịch vụ (Service Status)

Đây là những lệnh Linux đầu tiên bạn cần biết để kiểm tra tình hình các dịch vụ trên hệ thống.

3.1. Kiểm tra trạng thái chi tiết của một dịch vụ

Để xem trạng thái hiện tại của một dịch vụ (đang chạy hay dừng, có lỗi gì không, PID, v.v.), sử dụng:

systemctl status <tên_dịch_vụ>.service

Ví dụ: Kiểm tra trạng thái của máy chủ web Nginx:

systemctl status nginx.service

Hoặc đơn giản hơn (nếu là dịch vụ):

systemctl status nginx

Bạn sẽ thấy thông tin chi tiết về dịch vụ, bao gồm cả các dòng log gần đây.

3.2. Kiểm tra nhanh dịch vụ có đang chạy không

Chỉ muốn biết dịch vụ có đang active (đang chạy) hay không?

systemctl is-active <tên_dịch_vụ>.service

Kết quả sẽ là active, inactive, failed, v.v.

3.3. Kiểm tra dịch vụ có tự khởi động cùng hệ thống không

Để biết một dịch vụ có được cấu hình để tự động khởi động khi hệ thống boot lên hay không:

systemctl is-enabled <tên_dịch_vụ>.service

Kết quả sẽ là enabled hoặc disabled.

4. Khởi động, Dừng và Khởi động lại Dịch vụ

Đây là các lệnh Linux cơ bản nhất để kiểm soát trực tiếp các dịch vụ.

4.1. Khởi động một dịch vụ

Để khởi động một dịch vụ đang dừng:

sudo systemctl start <tên_dịch_vụ>.service

Lưu ý: Bạn cần quyền sudo cho các thao tác thay đổi trạng thái dịch vụ.

4.2. Dừng một dịch vụ

Để dừng một dịch vụ đang chạy:

sudo systemctl stop <tên_dịch_vụ>.service

4.3. Khởi động lại một dịch vụ

Thường dùng sau khi thay đổi cấu hình. Lệnh này sẽ dừng dịch vụ rồi khởi động lại:

sudo systemctl restart <tên_dịch_vụ>.service

4.4. Tải lại cấu hình (Reload)

Một số dịch vụ hỗ trợ tải lại cấu hình mà không cần khởi động lại toàn bộ. Điều này giúp tránh gián đoạn dịch vụ:

sudo systemctl reload <tên_dịch_vụ>.service

Nếu dịch vụ không hỗ trợ reload, systemctl sẽ tự động thực hiện restart.

4.5. Bật/Tắt tự động khởi động cùng hệ thống

Để dịch vụ tự động khởi động khi hệ thống boot:

sudo systemctl enable <tên_dịch_vụ>.service

Để ngăn dịch vụ tự động khởi động khi hệ thống boot:

sudo systemctl disable <tên_dịch_vụ>.service

4.6. Vô hiệu hóa hoàn toàn dịch vụ (Mask/Unmask)

Lệnh mask tạo một symlink từ /etc/systemd/system/<tên_dịch_vụ> tới /dev/null, ngăn không cho dịch vụ này được khởi động thủ công hoặc tự động. Đây là cách vô hiệu hóa mạnh mẽ nhất.

sudo systemctl mask <tên_dịch_vụ>.service

Để hoàn tác lệnh mask:

sudo systemctl unmask <tên_dịch_vụ>.service

5. Quản lý Unit Files

systemd quản lý các dịch vụ thông qua các tệp cấu hình gọi là “unit files”. Các tệp này thường có đuôi .service, .target, .socket, v.v., và nằm ở các thư mục như /etc/systemd/system/ (ưu tiên tùy chỉnh) hoặc /usr/lib/systemd/system/ (mặc định của gói phần mềm).

5.1. Xem nội dung Unit File

Để xem nội dung của một unit file mà systemd đang sử dụng:

systemctl cat <tên_dịch_vụ>.service

5.2. Chỉnh sửa Unit File an toàn (Overrides)

Thay vì chỉnh sửa trực tiếp các unit file gốc (có thể bị ghi đè khi cập nhật), systemd khuyến khích sử dụng phương pháp “override” để tùy chỉnh. Lệnh này sẽ mở một trình soạn thảo văn bản để bạn tạo hoặc chỉnh sửa một tệp cấu hình bổ sung:

sudo systemctl edit <tên_dịch_vụ>.service

Các thay đổi của bạn sẽ được lưu vào /etc/systemd/system/<tên_dịch_vụ>.service.d/override.conf (hoặc một tệp mới).

5.3. Tải lại cấu hình systemd

Sau khi bạn tạo hoặc chỉnh sửa một unit file, systemd cần được thông báo để tải lại cấu hình. Điều này không khởi động lại dịch vụ mà chỉ làm mới bộ nhớ cấu hình của systemd:

sudo systemctl daemon-reload

Sau đó, bạn có thể restart dịch vụ để áp dụng các thay đổi.

6. Các Lệnh Hữu Ích Khác của systemctl

systemctl không chỉ giới hạn ở quản lý dịch vụ, nó còn có nhiều khả năng khác:

• Liệt kê tất cả các unit đang hoạt động:

  systemctl list-units

• Liệt kê tất cả các unit files và trạng thái enable/disable:

  systemctl list-unit-files

• Xem các phụ thuộc của một dịch vụ:

  systemctl list-dependencies <tên_dịch_vụ>.service

• Kiểm tra trạng thái của hệ thống (runlevel/target):

  systemctl get-default

  Thường là graphical.target (có GUI) hoặc multi-user.target (chỉ CLI).

• Đặt runlevel mặc định:

  sudo systemctl set-default multi-user.target

• Khởi động lại hoặc tắt máy:

  sudo systemctl reboot

  sudo systemctl poweroff

7. Xem Nhật Ký (Logs) với journalctl

systemd đi kèm với một hệ thống ghi nhật ký mạnh mẽ gọi là Journal, được quản lý bởi lệnh journalctl. Đây là công cụ không thể thiếu khi bạn cần debug các vấn đề liên quan đến dịch vụ.

• Xem tất cả nhật ký hệ thống:

  journalctl

  Nhật ký được hiển thị theo thứ tự thời gian, mới nhất ở dưới cùng. Nhấn q để thoát.

• Xem nhật ký của một dịch vụ cụ thể:

  journalctl -u <tên_dịch_vụ>.service

  Ví dụ: journalctl -u nginx.service

• Xem nhật ký theo thời gian thực (real-time):

  journalctl -f

  Tương tự như tail -f, lệnh này sẽ hiển thị các dòng nhật ký mới nhất khi chúng xuất hiện.

• Lọc nhật ký theo thời gian:

  journalctl --since "YYYY-MM-DD HH:MM:SS"

  journalctl --since "yesterday" --until "now"

• Lọc nhật ký theo số lượng dòng:

  journalctl -n 20

  Hiển thị 20 dòng nhật ký gần nhất.